শিশুৰ চৰিত্ৰ গঠনত প্ৰবৃত্তিৰ প্ৰভাৱ - চমু আলোকপাত। Effect of instincts on child character formation - brief overview.
💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐
প্ৰবৃত্তিৰ ইংৰাজী প্ৰতিশব্দ হৈছে instinct । এই শব্দটো লেটিন ভাষাৰ পৰা উৎপত্তি। লেটিন ভাষাৰ instinctus শব্দৰ পৰা আহিছে বুলি জনা যায়। instinctus শব্দই উচতাই দিয়া বা উৎসাহ দিয়া কাৰ্যক বুজায়। যিহেতু জন্মগত প্ৰবৃত্তিয়ে মানুহক বিভিন্ন কাম কৰিবৰ বাবে উদ্গনি বা উৎসাহ যোগাই। গতিকে প্ৰবৃত্তি হ'ল জীৱৰ স্বাভাৱিক অন্তৰ্নিহিত আৰু মৌলিক কৰ্ম প্ৰৱনতা। উদাহৰণস্বৰূপে আমি দেখি আহিছোঁ যে শিশুৱে কান্দে আৰু খেলে, মানুহে হাঁহে আৰু কান্দে, মাকে সন্তানক মৰম কৰে, চৰায়ে বাহ সাজে, কুকুৰে ভুকে, মেকুৰীয়ে নিগনি ধৰে... ইত্যাদি কাৰ্যবোৰ প্ৰতিটো জীৱৰ দেহ-মনত নিহিত থকা একোটা স্ব-কাৰ্য বা সহজাত কাৰ্য। এইবোৰকে জীৱৰ প্ৰবৃত্তি বোলা হয়।
শিক্ষাবিদ সকলে প্ৰবৃত্তি সম্পৰ্কে বিভিন্ন মন্তব্য আগবঢ়োৱা পৰিলক্ষিত হয়। পশ্চিমীয়া শিক্ষাবিদ মেকডুগেলৰ মতে,"সহজাত প্ৰবৃত্তি হ'ল উত্তৰাধিকাৰীক ই কোনো বিশেষ শ্ৰেণীভূক্ত বস্তু প্ৰত্যক্ষ কৰিবলৈ বা তাত মনোযোগ দিবলৈ, সেই বস্তুটো প্ৰত্যক্ষ কৰাৰ পিছত কোনো বিশেষ প্ৰবৃত্তিৰ আৱেগ অনুভৱ কৰিবলৈ আৰু সেই বস্তু সম্পৰ্কে বিশেষ পদ্ধতিৰে কাম কৰাৰ প্ৰেৰণা অনুভৱ কৰিবলৈ বাধ্য কৰে।" গতিকে কোৱা হয় প্ৰবৃত্তি হ'ল জীৱৰ স্বাভাৱিক অন্তৰ্নিহিত আৰু মৌলিক কৰ্ম প্ৰৱনতা।
এগৰাকী মাতৃয়ে সন্তানক স্বাভাবিকতে অপত্য স্নেহৰ বান্ধোনেৰে সদায় বান্ধি ৰাখে। শিশুৱে স্বাভাৱিক প্ৰৱনতাৰ বাবে খেলি ভাল পায়। কিন্তু এই কাম শিক্ষাৰ ফল নহয়। ইয়াক অভিজ্ঞতাৰ জৰিয়তেও আহৰণ কৰিব পাৰি নে ? নিশ্চয় নোৱাৰি। প্ৰকৃততে এইবোৰ হৈছে জন্মগত ভাৱে লাভ কৰা মানুহৰ দেহত নিহিত থকা কিছুমান বিশেষ উপাদান। যাক মানুহৰ জন্মগত প্ৰেৰণা বা সহজাত প্ৰবৃত্তি বুলি আখ্যা দিব পৰা যায়।
শিশুৰ সহজাত প্ৰবৃত্তিৰ উন্নীতকৰণৰ সহায়ত শিশুক পাপ, অবিচাৰ,অন্যায়, দুৰ্ণীতি আদি নকৰিবলৈ উৎসাহ যোগাব পাৰে। কাৰণ কেতিয়াবা এনে সহজাত প্ৰবৃত্তিয়ে শিশুক বিপথে পৰিচালিত কৰাও পৰিলক্ষিত হয়। গতিকে প্ৰবৃত্তিক অবাঞ্চিত বেয়া কাৰ্যৰ পৰা আঁতৰাই আনিবলৈ কৰা পৰিচালনাকে প্ৰবৃত্তিৰ বিশুদ্ধিকৰণ বা উন্নীতকৰণ বোলা হয়। মানুহক প্ৰবৃত্তি প্ৰকাশৰ কাৰণে কোনো লোকে বাধা দিব নোৱাৰে।সেয়ে সিহঁতক এটা উন্নত দিশত প্ৰবৃত্তি প্ৰকাশৰ সুবিধা দিব পাৰিলেহে ব্যক্তিৰ বা শিশুৰ চৰিত্ৰৰ উন্নতি সাধনত সম্ভৱ হৈ উঠিব।
শিক্ষানুষ্ঠানৰ গণ্ডীৰত শিশুৰ প্ৰবৃত্তিৰ উন্নীতকৰণ: শিশুৰ প্ৰবৃত্তিৰ সৈতে শিক্ষানুষ্ঠান সমূহৰ ওতঃপ্ৰোত সম্পৰ্ক আছে। গতিকে এইক্ষেত্ৰত শিক্ষানুষ্ঠানৰ যথেষ্ট কৰণীয় আছে। প্ৰত্যেকজন শিশুৰে জন্মগত কিছুমান প্ৰবৃত্তি আছে। এই প্ৰবৃত্তিবোৰৰ ভিতৰত ভাল আৰু বেয়া দুয়োবিধেই থাকিব পাৰে। ভাল প্ৰবৃত্তিয়ে ল'ৰাজনক ভাল দিশলৈ নিয়ে আৰু বেয়া প্ৰবৃত্তিয়ে ল'ৰাজনক বেয়া দিশলৈ নিয়ে। সেয়ে শিশুৰ প্ৰবৃত্তিৰ সংশোধন বা উন্নীতকৰণৰ প্ৰয়োজন আছে। শি
শিক্ষানুষ্ঠানত প্ৰবৃত্তিৰ সংশোধন আৰু উন্নীতকৰণত শিক্ষক শিক্ষয়িত্ৰী আৰু প্ৰশাসকসকলে বিশেষ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। লগতে অভিভাৱক সকলেও প্ৰবৃত্তিৰ উন্নীতকৰণত ঘৰত বিশেষ ভূমিকা ল'ব পাৰে। শিক্ষানুষ্ঠানত প্ৰবৃত্তিৰ উন্নয়নৰ অৰ্থে লবলগীয়া কেইটামান সম্ভাব্য ব্যৱস্থাৰ সংক্ষেপে আলোচনা কৰা হ'ল।-
(ক) যৌথ প্ৰবৃত্তিৰ প্ৰতি আকৃষ্ট কৰোৱা:
যৌথ প্ৰবৃত্তিৰ সহায়ত অপৈনত অসামাজিক শিশুৱে এটা সময়ত সামাজিক দক্ষতা লাভ কৰে। দলীয় আনুগত্যৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাশীল হৈ পৰে। সেয়ে শিশুক নানা সামাজিক কাৰ্যসূচী যেনে - গাওঁৰক্ষী বাহিনী, নগৰৰক্ষী বাহিনী , স্বেচ্ছাসেৱী বাহিনী, স্কাউট এণ্ড গাইড আদিৰ দৰে অনুষ্ঠানৰ কাৰ্যসূচীত সক্ৰিয় অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিব লাগে।
(খ) যুঁজ প্ৰবৃত্তিৰ সৈতে পৰিচয় কৰোৱা:
যুঁজ প্ৰবৃত্তিৰ তাড়নাত শিশুৱে অন্য শিশুৰ লগত হাই কাজিয়া আৰু মাৰপিত আদিত লিপ্ত হয়। এই প্ৰবৃত্তিক সৎপথেৰে পৰিচালিত কৰিবলৈ শিক্ষানুষ্ঠানত মুষ্টিযুদ্ধ (wrestling), পাঞ্জা খেল, কুংফু (kung-fu), ক্যেৰাটে (Karate ) আদিৰ দৰে খেলাৰ সংযোজন কৰিব লাগে। ইয়ে ছাত্ৰ ছাত্ৰীৰ সুপ্ত প্ৰতিভা তথা সুপ্ত শক্তিক কামত লগোৱাৰ অৱকাশ দিব।
(গ)পুথিভঁৰাল, সংগ্ৰহালয়,কৰ্মশালা আদিৰ সু-ব্যৱস্থা:
প্ৰতিখন বিদ্যালয়তে শিক্ষাৰ্থীৰ কৌতূহল প্ৰবৃত্তিৰ উন্নতি ঘটাবলৈ পুথিভঁৰাল সংগ্ৰহালয় কৰ্মশালা,যাদুঘৰ আদিৰ সু-ব্যৱস্থা কৰিব লাগে।
(ঘ) কলাসন্মত কামৰ সৈতে জড়িত কৰোৱা:
বিভিন্ন কলাসন্মত কাম-কাজৰ জৰিয়তে শিশুৰ সৃষ্টিশীলতাৰ প্ৰবৃত্তি বা সংগঠন মানসিকতাৰ উন্নতি সাধন কৰিব পাৰি। ইয়াৰ বাবে কোনো বস্তু সজা বা গঢ় দিয়াৰ জৰিয়তে ছাত্ৰ ছাত্ৰীৰ মনোযোগ বৃদ্ধিও ঘটাব পাৰি। সেই বাবে কাগজ, কাপোৰ, কাঠৰ টুকুৰা, বালিমাটি আদিৰ জৰিয়তে নানা বস্তু সজা কামবোৰ কৰিবলৈ বিদ্যালয়ত সা-সুবিধা প্ৰদানৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে।
(ঙ) পুৰণি সামগ্ৰী সংগ্ৰহ আৰু সংৰক্ষণ:
পুৰণি সামগ্ৰী সংগ্ৰহ কৰি সংৰক্ষণ কৰিবলৈ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক উৎসাহিত কৰিব লাগে। অভিভাৱক সকলেও এই ক্ষেত্ৰত সন্তানক প্ৰেৰণা যোগাব পাৰে। পুৰণি ডাক টিকট, মুদ্ৰা, বিভিন্ন চিত্ৰ, বিভিন্ন পুথি বা গ্ৰন্থ আদি সংগ্ৰহ কৰি সংৰক্ষণ কৰিবলৈ উৎসাহ যোগাব লাগে আৰু সিহঁতক প্ৰয়োজনীয় সা-সুবিধা যোগান ধৰিব লাগে। তেতিয়া তেওঁলোকৰ সংগ্ৰহ কৰাৰ প্ৰবৃত্তিক এক গঠনমূলক পথেৰে পৰিচালিত কৰিব পৰা যাব।
(চ) যৌন প্ৰবৃত্তিৰ নিয়ন্ত্ৰণ:
যৌন প্ৰবৃত্তি হৈছে কৈশোৰ কালৰ এক ভয়ংকৰ শক্তিশালী প্ৰবৃত্তি । এই প্ৰবৃত্তিক সৎপথেৰে পৰিচালিত কৰিব নোৱাৰিলে সমাজত যে অবাঞ্চিত ঘটনা ঘটিব সেয়া সকলোৰে বিদিত। সেয়ে এই প্ৰবৃত্তিক সুস্থ আৰু, সৎপথেৰে পৰিচালিত হ'বলৈ যৌনমূলক শিক্ষাৰ প্ৰৱৰ্তন বা ব্যৱস্থা কৰা অতিশয় প্ৰয়োজন।
(ছ) আত্ম প্ৰতিষ্ঠাৰ প্ৰবৃত্তিৰ বিকাশ সাধন:
এই প্ৰবৃত্তি নিয়ন্ত্ৰণৰ জৰিয়তে শিশুৰ বিকাশমুখী চৰিত্ৰক বাঞ্চিত ৰূপ দিব পাৰি। বিদ্যালয়ৰ আওতাত সকলো ছাত্ৰ ছাত্ৰীৰ মাজত অ-বিদ্যায়তনিক কাৰ্যসূচী যেনে - খেলা-ধূলা, গান-বাজনা, সাহিত্য প্ৰতিযোগিতা, তৰ্ক প্ৰতিযোগিতা আদিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীসকলক নিজৰ শক্তি আৰু যোগ্যতা প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ সুযোগ-সুবিধা প্ৰদান কৰিব লাগে। তেতিয়া ইয়াৰ জৰিয়তে সামাজিক স্বীকৃতি লাভ কৰি তেওঁলোকে আত্ম সন্তুষ্টি লাভ কৰিব আৰু এনেকৈয়ে আত্ম প্ৰতিষ্ঠাৰ প্ৰবৃত্তিৰ বিকাশ সাধন হ'ব।
(জ) যৌন প্ৰবৃত্তিৰ শক্তিশালীকৰণ:
শিশুৰ যৌন প্ৰবৃত্তিৰ শক্তিশালী কৰিবলৈ খেলা-ধূলাত উৎসাহিত কৰিব লাগে। ইয়াৰ বাবে সংহতি শিবিৰ, কৰ্মশালা, সমাজ সেৱা আঁচনি, স্কাউট এণ্ড গাইড, স্বেচ্ছাসেৱী সংগঠনৰ নেতৃত্বৰ শিক্ষা আদি বিভিন্ন কাৰ্যসূচীত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ প্ৰেৰণা যোগাব লাগিব। তেতিয়াহে যৌন প্ৰবৃত্তিৰ সৎপ্ৰয়োগ হ'ব।
প্ৰবৃত্তি প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ জন্মগত এক দৈহিক উপাদান। প্ৰতিজন ব্যক্তিয়ে প্ৰবৃত্তি অনুসৰি কাম কৰি ভাল পাই। কিন্তু কেতিয়াবা এই প্ৰবৃত্তিৰ উদ্দেশ্য অসৎ হোৱাও পৰিলক্ষিত হয়, তেতিয়া ব্যক্তিজনৰ বাবে সেই প্ৰবৃত্তিয়ে ঘোৰ অমানিশি কঢ়িয়াই আনে। তেনেধৰণৰ ঘটনা সমাজত বহু সংঘটিত হৈছে, যাক প্ৰবৃত্তিৰ কু-ফল বুলি অভিহিত কৰিব পাৰি। গতিকে মানুহৰ মাজত নিহিত থকা এনে ভয়ংকৰ প্ৰবৃত্তিসমূহ সময় থাকোঁতেই চিনাক্ত কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰিব পাৰিলে শিশুজনৰ বাবে অতি মঙ্গল।
প্ৰৱন্ধটো পঢ়ি ছোৱাৰ বাবে আপোনাক অশেষ আন্তৰিক ধন্যবাদ জ্ঞাপন কৰিছোঁ।
লেখক: দুদুল সোণোৱাল।
🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷
