শিক্ষা সমাজতত্ত্ব কি ? ইয়াৰ অৰ্থ আৰু প্ৰকৃতিৰ সম্পৰ্কে আলোচনা। What is Education Sociology? A Discussion of it's Meaning and Nature.

শিক্ষা সমাজতত্ত্ব‌‌‌ কি ? ইয়াৰ অৰ্থ আৰু প্ৰকৃতিৰ সম্পৰ্কে আলোচনা। What is Education sociology ? A Discussion of it's meaning and nature.

 শিক্ষা সমাজতত্ত্বৰ অৰ্থ :

মানুহ হৈছে সামাজিক প্ৰাণী বা সমাজ প্ৰিয় প্ৰাণী। সমাজৰ অবিহনে মানুহ জীয়াই থাকিব নোৱাৰে। অৰ্থাৎ সমাজবিহীন জীৱন নিৰৰ্থক। সমাজৰ প্ৰতিজন ব্যক্তিয়ে জন্মৰ পৰা মৃত্যু পৰ্যন্ত সমাজৰ সৈতে প্ৰগাঢ় সম্পৰ্ক বৰ্তাই ৰাখে। সমাজৰ অবিহনে ব্যক্তিৰ জীৱন অসম্ভৱ। ঠিক সেইদৰে ব্যক্তিৰ অবিহনেও সমাজ সৃষ্টি হ'ব নোৱাৰে। সমাজৰ লগত ব্যক্তিৰ ওতঃপ্ৰোত সম্বন্ধ আছে। সমাজৰ সৈতে ব্যক্তিৰ যিদৰে সম্পৰ্ক প্ৰগাঢ়, একেদৰে শিক্ষা আৰু সমাজৰো সম্পৰ্ক নিবিড়। অৰ্থাৎ শিক্ষা, সমাজ আৰু ব্যক্তি এই তিনিটাই হৈছে সমাজতত্ত্বৰ ঘাই উপাদান। 

     সমাজ হৈছে বিভিন্ন ব্যক্তিৰ সংঘবদ্ধ আৰু সন্মিলিত অৱস্থা । ইয়াত নীতি নিয়ম, পৰম্পৰা , আচাৰ আচৰণ আদিৰ বিশেষভাৱে প্ৰয়োজন। গতিকে আমি ক'ব পাৰোঁ যে সমাজ হৈছে এনে এক অৱস্থা যি নিৰ্দিষ্ট পৰম্পৰা আৰু ৰীতি-নীতিৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হোৱাৰ লগতে ই সংঘবদ্ধ আৰু সন্মিলিত জীৱনৰ এক অৱস্থা।

     বিখ্যাত ইংৰাজ দাৰ্শনিক বাৰ্ট্ৰাণ্ড ৰাছেলে কৈছে - শিক্ষাই মানুহৰ মাজত মানৱীয় গুণাবলীৰ বিকাশ সাধন কৰাৰ লগতে শিশুসকলক দুই ধৰণৰ শিক্ষা প্ৰদান কৰে - ব্যৱহাৰিক শিক্ষা আৰু আলংকাৰিক শিক্ষা। 

ব্যৱহাৰিক শিক্ষা : 

ব্যৱহাৰিক শিক্ষা হৈছে জীৱনক সুচাৰুৰূপে পৰিচালনা কৰাৰ শিক্ষা। অৰ্থাৎ যি শিক্ষাই দৈনন্দিন জীৱনক সুশৃংখলিত ভাৱে পৰিচালনা কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ভৌগোলিক, সামাজিক আৰু ব্যক্তিগত দিশত প্ৰয়োজনীয় শিক্ষা প্ৰদান কৰে সেয়ে হ'ল সংক্ষেপে ব্যৱহাৰিক শিক্ষা। 

অলংকাৰিক শিক্ষা : 

আনহাতে আলংকাৰিক শিক্ষা বুলিলে সাহিত্য আলোচনা, সংগীত চৰ্চা, ধৰ্ম আলোচনা, দৰ্শন অধ্যয়ন আদিৰ দৰে উৎসৰ পৰা লাভ কৰা শিক্ষাকেই বুজা যায় । উল্লেখযোগ্য যে অলংকাৰিক শিক্ষাও অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ শিক্ষা। প্ৰত্যেক ব্যক্তয়ে এই শিক্ষাৰ জৰিয়তে মূল্যবোধৰ জ্ঞান লাভ কৰে। তদুপৰি ব্যক্তিৰ বা শিক্ষাৰ্থীৰ মানসিক বিকাশ আৰু বৌদ্ধিক বিকাশ সাধনত এই শিক্ষাই সহায় কৰে। 

     শিক্ষা আনুষ্ঠানিকেই হওক বা অনানুষ্ঠানিকেই হওক নতুবা ব্যৱহাৰিকেই হওক বা অলংকাৰিকেই হওক, সকলো শিক্ষাৰে লক্ষ্য হ'ল মানুহক উপযুক্ত মানুহ হিচাপে গঢ়ি তোলা। অৰ্থাৎ  আমি ক'ব পাৰোঁ যে সামাজিক জীৱনৰ কাৰণে উপযুক্তভাৱে ব্যক্তিৰ জীৱন গঢ়ি তোলাটোৱেই হ'ল সমাজত্ত্বৰ প্ৰধান কাম।

শিক্ষাৰ প্ৰকৃতি:

শিক্ষা হ'ল সমাজতত্ত্বৰ এক অংশবিশেষ। শিক্ষা সমাজতত্ত্ব হ'ল এনে এক বিজ্ঞান য'ত বৈজ্ঞানিক পদ্ধতিৰে বিদ্যালয় আৰু অন্যান্য শৈক্ষিক অনুষ্ঠানৰ প্ৰণালী আৰু পদ্ধতি সম্পৰ্কে আলোচনা কৰে। সমাজৰ পৰা আহৰিত জ্ঞানে শিক্ষাৰ্থীক ভৱিষ্যত জীৱন উপযুক্ত কৰি গঢ় দিয়াত সহায় কৰে। অৰ্থাৎ সমাজতত্ত্বই ব্যক্তিৰ জীৱন গঢ়ি তোলাৰ সম্পৰ্কে আলোচনা কৰে।

    শিক্ষা সমাজতত্ত্বই সামাজিক দৃষ্টিভংগীৰে শিক্ষাক আলোচনা কৰে। ইয়াৰ মতে শিক্ষা হ'ল সামাজিক ক্ৰিয়া আৰু আন্ত:ক্ৰিয়াৰ সমষ্টি। শিশুৰ সামাজিকীকৰণ আৰু সামাজিক আন্ত:ক্ৰিয়াৰ সম্পৰ্কে অধ্যয়নেই সমাজতত্ত্বৰ ঘাই বিষয়বস্তু। শিক্ষা সমাজতত্ত্বই শিক্ষাৰ জৰিয়তে ব্যক্তিৰ আচৰণ প্ৰক্ৰিয়া ৰূপান্তৰ সাধন কৰি সামাজিক জীৱন প্ৰক্ৰিয়াৰ ৰূপান্তৰ দ্ৰুতগামী কৰাৰ লগতে সাংস্কৃতিক জীৱনৰ হস্তান্তৰ আৰু পৰিৱৰ্তন সাধন কৰে। সংস্কৃতিৰ অপ্ৰয়োজনীয় উপাদান সমূহ আঁতৰাই নৱতম চিন্তাধাৰা উন্মেষ ঘটাই আৰু ইয়ে শিক্ষাৰ্থীৰ মানসিক বিকাশ দ্ৰুত গতিত বৃদ্ধি কৰে।

    শিক্ষাতত্ত্বক সমাজ পৰিচালনাৰ আহিলা হিচাপে গণ্য কৰা হয়। শিক্ষা সমাজতত্বই সমাজক সঠিক পথত আগুৱাই নিয়াত সহায় কৰে।শিক্ষা সমাজতত্বই ছাত্ৰ-ছাত্ৰী সকলকো উপযুক্ত শিক্ষা প্ৰদান কৰি সামাজিক অস্থিৰতা দূৰ কৰে আৰু সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।

    শিক্ষা সমাজতত্ত্বই সমাজৰ পৰা অপসংস্কৃতি নিৰ্মূলকৰণতো সহায় কৰে। বিভিন্ন অপসংস্কৃতি- বৰ্ণভেদ প্ৰথা, জাতিভেদ আদি নিৰ্মূলকৰণত সহায় কৰে। ছাত্ৰ-ছাত্ৰী সকলক সকলো কথা বহল পৰিসৰত আৰু বৈজ্ঞানিক দৃষ্টিভঙ্গীৰে চালি-জাৰি চাবলৈ অনুপ্ৰেৰণা প্ৰদান কৰে।

      ব্যক্তিত্বৰ সম্পৰ্কে জানিবলৈ চাওক ভিডিঅ'টো।

--------------------------------------------------------------------

সাম্প্ৰতিক শিক্ষাত বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ গুৰুত্ব কিমান?What is the importance of vocational education in current education?

🌹🖊️🌹🌹🖊️🌹🌹🖊️🌹🌹🖊️🌹🌹🖊️🌹

     শিক্ষাই কেৱল মানসিক উৎকৰ্ষ সাধন কৰিলেই নহ'ব, প্ৰতিজন ছাত্ৰ ছাত্ৰীক নিজৰ ভৰিৰ ওপৰত নিজে থিয় দিবলৈও শিকাব লাগিব। বৰ্তমানৰ শিক্ষা গ্ৰহণ কৰা বহু ছাত্ৰ ছাত্ৰীৰ ক্ষেত্ৰত পৰিলক্ষিত হয় যে আনুষ্ঠানিক শিক্ষা লাভ কৰাৰ পাছত তেওঁলোকৰ সৰহ সংখ্যক অৰ্থনৈতিক ভাৱে নিষ্কৰ্মা হৈ থাকিব লগা হৈছে। ইয়াৰ কাৰণ কি ? তেওঁলোকৰ মতে নিশ্চয় শিক্ষাই তেওঁলোকক প্ৰবঞ্চনা কৰিলে। এটা কথা সত্য যে আৰ্থিক ভাৱে স্বাৱলম্বী হ'ব নোৱাৰিলে শিক্ষাই দান কৰা অন্যান্য সুক্ষ্ম গুণৰো বিকাশ হ'ব বুলি আশা কৰিব নোৱাৰি। সেয়ে বৃত্তিমুখী শিক্ষাই শিক্ষাৰ্থীৰ এনে সমস্যা সমাধান কৰাত সহায় কৰে। অৰ্থাৎ শিক্ষা আৰু উৎপাদনশীলতাৰ মাজত যোগসূত্ৰ বজাই ৰাখিব পাৰিলেহে ছাত্ৰ ছাত্ৰীসকলৰ ব্যক্তিগত জীৱনৰ বিকাশৰ সম্ভৱ হৈ উঠিব। গতিকে আমি ক'ব পাৰোঁ যে শিক্ষাই এজন ছাত্ৰৰ বা ব্যক্তিৰ মানসিক প্ৰয়োজন পূৰণ কৰাৰ উপৰিও তেওঁক অৰ্থনৈতিক ভাৱে স্বনিৰ্ভৰশীল হোৱাত সহায় কৰিব লাগিব।

      শিক্ষাৰ বৃত্তিমূলক ব্যৱস্থাই ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ জীৱনত আত্মনিৰ্ভৰশীল হোৱাত প্ৰত্যক্ষ প্ৰভাৱ পেলায়। আত্মনিৰ্ভৰশীলতাই শিক্ষাৰ্থীক সন্তুষ্টি, মানসিক আৰু নৈতিক শক্তি, আত্মবিশ্বাস বৃদ্ধি হোৱাত সহায় কৰে। যাৰ ফলত ব্যক্তিয়ে ব্যক্তিগত আৰু সামাজিক জীৱনত সন্তুষ্টি লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হয়। 

     আমাৰ শিক্ষানুষ্ঠান বিলাকত কম বুদ্ধি সম্পন্ন ছাত্ৰ ছাত্ৰী আৰু অত্যধিক মেধা সম্পন্ন ছাত্ৰ ছাত্ৰী অৰ্থাৎ এই দুই ধৰণৰ ছাত্ৰ ছাত্ৰী আছে। কম বুদ্ধিৰ বাবে বা মগজুৰ শক্তি কম হোৱা হেতুকে তেওঁলোকে শৈক্ষিক বিষয়ত পাৰদৰ্শিতা প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ অসমৰ্থ হয়। কিন্তু বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁলোক আগৰণুৱা। গতিকে বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ জৰিয়তে দুয়োপক্ষই জীৱনৰ বাবে শিক্ষা লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হ'ব। আনহাতে বৃত্তিমূলক শিক্ষা ব্যৱস্থাই শ্ৰেণীকক্ষৰ আবদ্ধ তথাকথিত শিক্ষাৰ ধাৰণাটো মষিমূৰ কৰিব।

       সাম্প্ৰতিক শিক্ষাত নৱম শ্ৰেণীৰ পৰা উচ্চ পৰ্যায়লৈ বৃত্তিমুখী শিক্ষাৰ অৱতাৰণা কৰা হৈছে। ই ছাত্ৰ ছাত্ৰীসকলৰ ব্যক্তিগত জীৱনত যোগাত্মক প্ৰভাৱ পেলাব বুলি ভবা হৈছে। যদিও কিমান দূৰ সফল হয় সেয়া সময়েহে ক'ব ! ১৯৬৪ চনৰ কোঠাৰী আয়োগ আৰু ১৯৮৬ চনৰ ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষা নীতিটো বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ সপক্ষে পৰামৰ্শ আগবঢ়াইছিল। বৰ্তমান ২০২১ চনৰ নতুন শিক্ষা নীতিটো এই বিষয়বস্তু সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে আৰু এই নীতিৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি নৱম আৰু দশম শ্ৰেণীত বৃত্তিমুখী শিক্ষাৰ বাবে শিক্ষক নিযুক্তি দিয়া হৈছে। 'Vocatinal education' আৰু সাংস্কৃতিক দিশত নিযুক্তি প্ৰাপ্ত শিক্ষক সকলে এই দিশত কিমান দূৰ সফলতা লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হ'ব, সেয়া সময়েহে ক'ব। 

  

      বিদ্যালয়ত সমন্বিত (Integrated) শিক্ষাই শিক্ষাৰ্থীক সহায় কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছে। বৃত্তিমুখী শিক্ষাৰ Counseling কৰি শিক্ষাৰ্থীক ভৱিষ্যত জীৱনৰ বাবে শিক্ষাৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিলে শিক্ষাৰ্থী লাভৱান হ'ব। শিক্ষাৰ সাংস্কৃতিক বিষয় শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়। সমাজৰ এজন ব্যক্তিয়ে আহৰণ কৰা জ্ঞান, বিশ্বাস, কলা, সদাচাৰ, আইন, দস্তুৰ আৰু অন্যান্য সামৰ্থৰ জটিল সামগ্ৰিক গোটটোৱেই হ'ল সংস্কৃতি । সংস্কৃতিয়ে এখন সমাজৰ শিক্ষা-দীক্ষা ,আচাৰ-ব্যৱহাৰ, ৰীতি-নীতি, বিশ্বাস-ধাৰণা , সাহিত্য-দৰ্শন আদি দিশবোৰ সামৰি লয়। অৰ্থাৎ সংস্কৃতিৰ গুৰুত্ব বিদ্যালয়ত অসীম। ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যৰ সৈতে চিনাকি কৰি দিয়াটো শিক্ষাৰ এক প্ৰধান কাম। শিক্ষাৰ জৰিয়তে এখন সমাজৰ গ্ৰহণযোগ্য সাংস্কৃতিক উপাদান সমূহ পৰৱৰ্তী প্ৰজন্মৰ পুৰুষলৈ কঢ়িয়াই নিব পাৰিলেহে সেই শিক্ষাৰ সফল ৰূপ প্ৰতিফলিত হ'ব। অৰ্থাৎ শিক্ষাই সংস্কৃতিৰ ৰূপান্তৰ, সংৰক্ষণ আৰু উত্তৰণ ঘটাব লাগিব। 

      গতিকে বৃত্তিমূলক শিক্ষা ব্যৱস্থা বিদ্যালয়ত প্ৰয়োজন আছে। ইয়াৰ সুপ্ৰয়োগৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীৰ মানসিক, শাৰীৰিক আৰু মনস্তাত্বিক দিশৰ বিকাশ সাধন কৰিব পৰা যাব।

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

প্ৰৱন্ধটো পঢ়ি ছোৱাৰ বাবে আপোনাক অশেষ আন্তৰিক ধন্যবাদ জ্ঞাপন কৰিছোঁ।

লেখক : দুদুল সোণোৱাল।

-------------------------------------------------------------------