(দ্বাদশ খণ্ড)
সত্যৰ সৈতে মোৰ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা
এখন আত্মজীৱনী।
মূল লেখক : মোহনদাস কৰমচাদ্ গান্ধী
অসমীয়া অনুবাদ: দুদুল সোণোৱাল।
23
বৃহৎ সমাৰোহ/ প্ৰদৰ্শনী
১৮৯০ চনত পেৰিছত এখন মহান প্ৰদৰ্শনী আছিল। মই ইয়াৰ বিস্তৃত প্ৰস্তুতিৰ বিষয়ে পঢ়িছিলো আৰু পেৰিছ চাবলৈ মোৰ তীব্ৰ ইচ্ছা আছিল। গতিকে মই ভাবিছিলো যে মই এটাত দুটা বস্তু একত্ৰিত কৰি এই মুহূৰ্তত তালৈ যাম। প্ৰদৰ্শনীখনৰ এটা বিশেষ আকৰ্ষণ আছিল সম্পূৰ্ণৰূপে লো আৰু প্ৰায় ১০০০ ফুট উচ্চতাত নিৰ্মাণ কৰা 'আইফেল টাৱাৰ'। অৱশ্যে আন বহুতো আগ্ৰহৰ বস্তু আছিল, কিন্তু টাৱাৰটো মুখ্য আছিল, যিমান তেতিয়ালৈকে ধাৰণা কৰা হৈছিল যে সেই উচ্চতাৰ এটা গাঁথনি সুৰক্ষিতভাৱে থিয় হ'ব নোৱাৰে।
মই পেৰিছত এটা নিৰামিষ ৰেষ্টুৰেণ্টৰ কথা শুনিছিলো। মই তাত এটা কোঠা ৰাখিছিলো আৰু সাত দিন থাকিছিলো। পেৰিছলৈ যাত্ৰা আৰু তাত দেখা দৃশ্য দুয়োটাই মই সকলোবোৰ অৰ্থনৈতিকভাৱে পৰিচালনা কৰিছিলো। ইয়াত মই বেছিভাগ খোজকাঢ়ি আৰু পেৰিছৰ মানচিত্ৰৰ সহায়ত ফুৰিছিলো, লগতে প্ৰদৰ্শনীখনৰ নিৰ্দেশিকাৰ ক্ষেত্ৰতো মানচিত্ৰখনে সহায় কৰিছিল। মুখ্য পথ আৰু মুখ্য আগ্ৰহৰ স্থানলৈ নিৰ্দেশনা দিবলৈ ই যথেষ্ট আছিল।
প্ৰদৰ্শনীখনৰ পৰিমাণ আৰু বৈচিত্ৰ্যৰ বাহিৰে মোৰ একো মনত নাই। আইফেল টাৱাৰৰ বিষয়ে মোৰ উচিত স্মৰণ আছে যিহেতু মই ইয়াক দুবাৰ বা তিনিবাৰ আৰোহণ কৰিছিলো। প্ৰথম প্লেটফৰ্মত এখন ৰেষ্টুৰেণ্ট আছিল আৰু মই মোৰ দুপৰীয়াৰ আহাৰ যথেষ্ট উচ্চতাত খাইছিলোঁ বুলি ক'বলৈ সক্ষম হোৱাৰ সন্তুষ্টিৰ বাবে, মই তাৰ ওপৰত সাতটা শ্বিলং দলিয়াই দিছিলো।
পেৰিছৰ প্ৰাচীন গীৰ্জাসমূহ এতিয়াও মোৰ স্মৃতিত আছে। তেওঁলোকৰ মহিমা আৰু তেওঁলোকৰ শান্তি অবিস্মরণীয়। নটৰ ডেমৰ আশ্চৰ্যকৰ নিৰ্মাণ আৰু ইয়াৰ সুন্দৰ ভাস্কৰ্যৰ সৈতে ভিতৰৰ বিস্তৃত সজ্জা পাহৰিব নোৱাৰি। মই তেতিয়া অনুভৱ কৰিছিলো যে যিসকলে এনে ঐশ্বৰিক কেথেড্ৰেলত লাখ লাখ খৰচ কৰিছিল তেওঁলোকৰ হৃদয়ত ঈশ্বৰৰ প্ৰেম থাকিব নোৱাৰে।
মই পেৰিছৰ ফেশ্বন আৰু উচ্ছৃংখলতাৰ বিষয়ে বহুত পঢ়িছিলো। এইবোৰ প্ৰতিটো ৰাস্তাতে প্ৰমাণিত হৈছিল কিন্তু গীৰ্জাবোৰ এই দৃশ্যবোৰৰ বাহিৰেও লক্ষণীয়ভাৱে থিয় হৈ আছিল। এজন মানুহে এই গীৰ্জাবোৰৰ এটাত প্ৰৱেশ কৰাৰ লগে লগে বাহিৰৰ কোলাহল আৰু ব্যস্ততা পাহৰি যাব। তেওঁৰ আচৰণ সলনি হ'ব; তেওঁ মৰ্যাদা আৰু শ্ৰদ্ধাৰে আচৰণ কৰিব কিয়নো তেওঁ কুমাৰীৰ প্ৰতিচ্ছবিৰ আগত আঁঠু কাঢ়ি কাৰোবাক পাৰ কৰিছিল। তেতিয়াৰ পৰা মই মোৰ ওপৰত অনুভৱ কৰি আহিছিলো যে এই সকলোবোৰ আঁঠু কাঢ়া আৰু প্ৰাৰ্থনা কৰা কেৱল অন্ধবিশ্বাস হ'ব নোৱাৰে; কুমাৰীৰ আগত আঁঠু কাঢ়ি থকা ঈশ্বৰপৰায়ণ আত্মাবোৰে কেৱল মাৰ্বলৰ পূজা কৰিব নোৱাৰিলে। তেওঁলোকক প্ৰকৃত ভক্তিৰে বৰ্খাস্ত কৰা হৈছিল আৰু তেওঁলোকে শিল নহয়, কিন্তু যি দৈৱত্বৰ বাবে ই প্ৰতীকাত্মক আছিল, সেই টোক উপাসনা কৰিছিল। মোৰ এটা ধাৰণা আছে যে মই তেতিয়া অনুভৱ কৰিছিলোঁ যে এই উপাসনাৰ দ্বাৰা তেওঁলোকে ঈশ্বৰৰ মহিমা বৃদ্ধি কৰা নাছিল।
মই আইফেল টাৱাৰৰ বিষয়ে এটা শব্দ ক'ব লাগিব। মই নাজানো ই আজি কি উদ্দেশ্য পূৰণ কৰে। কিন্তু মই তেতিয়া শুনিছিলো যে ইয়াক যথেষ্ট অৱমাননা কৰাৰ লগতে প্ৰশংসা কৰা হৈছিল। মোৰ মনত আছে যে টলষ্টয় সেইসকলৰ মাজৰ প্ৰধান আছিল যিয়ে ইয়াক অৱজ্ঞা কৰিছিল।
তেওঁ কৈছিল যে আইফেল টাৱাৰ মানুহৰ মূৰ্খতাৰ স্মাৰক আছিল, তেওঁৰ জ্ঞানৰ নহয়। তেওঁ যুক্তি দিছিল যে ধপাত সকলো নিচাযুক্ত লোকৰ ভিতৰত আটাইতকৈ বেয়া আছিল যিমান এজন মানুহে ইয়াৰ প্ৰতি আসক্ত হৈ অপৰাধ কৰিবলৈ প্ৰলোভিত হৈছিল যিটো এজন মাতাল ব্যক্তিয়ে কেতিয়াও কৰিবলৈ সাহস কৰা নাছিল; সুৰাই এজন মানুহক পাগল কৰি তুলিছিল, কিন্তু ধপাতৰ ফলত তেওঁৰ বুদ্ধি ডাৱৰীয়া হৈ পৰিছিল আৰু তেওঁক বতাহত দূৰ্গ গঢ়ি তুলিছিল । আইফেল টাৱাৰ এনে প্ৰভাৱত থকা এজন মানুহৰ সৃষ্টিৰ ভিতৰত এটা আছিল। আইফেল টাৱাৰৰ সৃষ্টিত কলা নাই। কোনো প্ৰকাৰে এইটো ক'ব নোৱাৰি যে প্ৰদৰ্শনীখনৰ প্ৰকৃত সৌন্দৰ্যত ই অৰিহণা যোগাইছে। পুৰুষসকলে ইয়াক চাবলৈ ভিৰ কৰিছিল আৰু ইয়াক আৰোহণ কৰিছিল কিয়নো ই এক নতুনত্ব আৰু অনন্য মাত্ৰাৰ আছিল। এইটো যেন প্ৰদৰ্শনীৰ এটা পুতলাহে আছিল। যেতিয়ালৈকে আমি শিশু হৈ থাকোঁ তেতিয়ালৈকে আমি পুতলাৰ দ্বাৰা আকৰ্ষিত হওঁ, আৰু টাৱাৰটো এই সত্যৰ এক ভাল প্ৰদৰ্শন আছিল যে আমি সকলো শিশু আইফেল টাৱাৰৰ দ্বাৰা পৰিৱেশন কৰা উদ্দেশ্য হ'বলৈ আকৰ্ষিত হৈছোঁ।
24
'Called'-- but then ?
মই এতিয়ালৈকে যি উদ্দেশ্যৰ বাবে ইংলেণ্ডলৈ যাব বিচাৰো, যেনে বাৰলৈ মাতি অনাৰ বিষয়ে যিকোনো কথা কৈছোঁ। এইটো চমুকৈ বিজ্ঞাপন দিয়াৰ সময়। এজন শিক্ষাৰ্থীক আনুষ্ঠানিকভাৱে বাৰলৈ মাতি অনাৰ আগতে দুটা চৰ্ত পূৰণ কৰিব লগা হৈছিল: "চৰ্তাৱলী পালন কৰা", প্ৰায় তিনি বছৰৰ সমান বাৰটা চৰ্ত; আৰু পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হোৱা। 'চৰ্তাৱলী ৰখা'ৰ অৰ্থ হৈছে এজনৰ চৰ্তাৱলী খোৱা, অৰ্থাৎ মই এটা ম্যাদত প্ৰায় চব্বিশটা ডিনাৰৰ ভিতৰত কমেও ছয়টাত উপস্থিত থাকিম।
খোৱাৰ অৰ্থ এইটো নহয় যে প্ৰকৃততে ৰাতিৰ আহাৰ গ্ৰহণ কৰা; ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে নিৰ্ধাৰিত সময়ত নিজকে প্ৰতিবেদন কৰা আৰু গোটেই ৰাতিৰ আহাৰত উপস্থিত থকা। সাধাৰণতে, অৱশ্যে, সকলোৱে প্ৰদান কৰা ভাল কমন্স আৰু পছন্দৰ ৱাইন খাইছিল আৰু পান কৰিছিল। ৰাতিৰ আহাৰৰ মূল্য দুই আৰু ছয়ৰ পৰা তিনি আৰু ছয়লৈ, অৰ্থাৎ দুইৰ পৰা তিনি টকালৈ। ইয়াক মজলীয়া বুলি গণ্য কৰা হৈছিল, যদি এজনে হোটেলত ভোজন কৰে তেন্তে কেৱল ৱাইনৰ বাবে একে পৰিমাণৰ পৰিশোধ কৰিব লগা হৈছিল।
ভাৰতত আমাৰ বাবে এইটো আচৰিত বিষয়, যদি আমি 'সভ্য' নহয়, যে পানীয়ৰ ব্যয় খাদ্যৰ ব্যয়তকৈ অধিক হ'ব লাগে। প্ৰথম প্ৰকাশটোৱে মোক এটা ডাঙৰ আচৰিত কৰি তুলিছিল আৰু মই আচৰিত হৈছিলোঁ যে কেনেকৈ মানুহৰ পানীয়ত ইমান টকা পেলাই দিয়াৰ হৃদয় আছিল। পিছত মই বুজি পাইছিলো। মই প্ৰায়ে এই ৰাতিৰ আহাৰত একো খোৱা নাছিলো যিবোৰ মই খাব পাৰোঁ সেইবোৰ কেৱল পিঠা, সিজোৱা আলু আৰু বন্ধাকবি আছিল। আৰম্ভণিতে মই এইবোৰ খোৱা নাছিলো, যিহেতু সেইবোৰ ভাল নালাগিছিল; আৰু পিছত যেতিয়া মই সেইবোৰ উপভোগ কৰি তৃপ্তি লভিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিলো , মই আন ব্যঞ্জন বিচাৰিবলৈ সাহস লাভ কৰিছিলো।
বেঞ্চাৰসকলৰ বাবে প্ৰদান কৰা নৈশভোজন শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে তাতকৈ ভাল আছিল। এজন পাৰ্চী শিক্ষাৰ্থী, যি নিৰামিষভোজী আছিল আৰু মই নিৰামিষভোজনৰ স্বাৰ্থত , বেঞ্চাৰসকলক পৰিৱেশন কৰা নিৰামিষ পাঠ্যক্ৰমৰ বাবে আবেদন কৰিছিলো। আবেদনখন মঞ্জুৰ কৰা হৈছিল আৰু আমি বেঞ্চাৰ টেবুলৰ পৰা ফল আৰু অন্যান্য পাচলি পাবলৈ আৰম্ভ কৰিছিলো।
চাৰিজনীয়া প্ৰতিটো গোটক দুটা ৱাইনৰ বটল অনুমোদিত কৰা হৈছিল আৰু যিহেতু মই সেইবোৰ স্পৰ্শ কৰা নাছিলোঁ, মই কেতিয়াবা এক চতুৰ্থাংশ গঠন কৰাৰ দাবী কৰিছিলোঁ, যাতে তিনিটা বটলৰ বাবে খালী হ'ব পাৰে। আৰু প্ৰতিটো ম্যাদত এটা বিশাল নিশা আছিল যেতিয়া আড্ডা আৰু শ্বেৰীৰ উপৰিও চেম্পেইনৰ দৰে অতিৰিক্ত ৱাইন পৰিৱেশন কৰা হৈছিল। সেয়েহে মোক বিশেষভাৱে উপস্থিত থাকিবলৈ অনুৰোধ কৰা হৈছিল আৰু সেই 'গ্ৰেণ্ড নাইট'ত যথেষ্ট চাহিদা আছিল।
মই তেতিয়া দেখা নাছিলোঁ, বা তেতিয়াৰ পৰা মই দেখা নাই, কেনেকৈ এই ৰাতিৰ আহাৰবোৰে শিক্ষাৰ্থীসকলক ওকালতিৰ বাবে অধিক ভালদৰে যোগ্য কৰি তুলিছিল। এটা সময় আছিল যেতিয়া মাত্ৰ কেইজনমান শিক্ষাৰ্থীয়ে এই নৈশভোজত উপস্থিত আছিল আৰু এনেদৰে তেওঁলোক আৰু বেঞ্চাৰসকলৰ মাজত আলোচনাৰ সুযোগ আছিল আৰু ভাষণো দিয়া হৈছিল ।
এই অনুষ্ঠানবোৰে তেওঁলোকক এক প্ৰকাৰৰ সভ্য আৰু বিশুদ্ধতাৰে পৃথিৱীৰ জ্ঞান প্ৰদান কৰাত সহায় কৰিছিল আৰু তেওঁলোকৰ কথা কোৱাৰ শক্তিও উন্নত কৰিছিল। মোৰ সময়ত তেনেকুৱা কোনো বস্তু সম্ভৱ হোৱা নাছিল কিয়নো বেঞ্চাৰসকলৰ নিজৰ বাবে এখন মেজ আছিল। প্ৰতিষ্ঠানটোৱে লাহে লাহে ইয়াৰ সকলো অৰ্থ হেৰুৱাই পেলাইছিল কিন্তু ৰক্ষণশীল ইংলেণ্ডে তথাপিও ইয়াক বজাই ৰাখিছিল ।
অধ্যয়নৰ পাঠ্যক্ৰম সহজ আছিল, উকীলসকলক হাস্যৰসাত্মকভাৱে 'ডিনাৰ বেৰিষ্টাৰ 'বা 'নৈশ উকীল' বুলি জনা যায়। সকলোৱে জানিছিল যে আচলতে পৰীক্ষাবোৰৰ কোনো মূল্য নাই। মোৰ সময়ত দুটা আছিল, এটা ৰোমান আইনত আৰু আনটো সাধাৰণ আইনত। এই পৰীক্ষাবোৰৰ বাবে নিয়মীয়া পাঠ্যপুথি নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল যিবোৰ কম্পাৰ্টমেণ্টত ল'ব পাৰি কিন্তু কোনোবাই সেইবোৰ পঢ়িব নোৱাৰে। মই বহুতে ৰোমান আইনৰ পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হোৱাৰ বিষয়ে জানিছোঁ যদিও কেইসপ্তাহমানৰ ভিতৰত ৰোমান আইনৰ ওপৰত টোকা, আৰু দুই বা তিনি মাহৰ ভিতৰত এই বিষয়ৰ ওপৰত টোকা পঢ়ি সাধাৰণ আইন পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হৈছিল। প্ৰশ্নকাকত সহজ আছিল আৰু পৰীক্ষকসকল উদাৰ আছিল। ৰোমান আইন পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণহোৱাৰ শতাংশ আছিল ৯৫ ৰ পৰা ৯৯ আৰু চূড়ান্ত পৰীক্ষাত থকা সকলৰ ৭৫ ৰ পৰা তাতকৈও অধিক। এনেদৰে অনুত্তীৰ্ণ হোৱাৰ সামান্য ভয় আছিল আৰু বছৰটোত এবাৰ নহয় চাৰিবাৰ পৰীক্ষা অনুষ্ঠিত হৈছিল। তেওঁলোকক অসুবিধা হোৱা যেন অনুভৱ কৰিব পৰা নগ'ল।
কিন্তু মই সেইবোৰত এটালৈ পৰিৱৰ্তন কৰাত সফল হৈছিলো। মই অনুভৱ কৰিছিলো যে মই সকলো পাঠ্যপুথি সুক্ষ্মভাৱে পঢ়া উচিত। এইটো এটা প্ৰৱঞ্চনা আছিল, মই এই কিতাপবোৰ পঢ়িব নোৱাৰিম বুলি ভাবিছিলো। মই সেইবোৰৰ ওপৰত বহুত টকা বিনিয়োগ কৰিছিলো। মই লেটিন ভাষাত ৰোমান আইন পঢ়িবলৈ সিদ্ধান্ত লৈছিলো। লণ্ডনৰ মেট্ৰিকত মই অৰ্জন কৰা লেটিন ভাষাৰ জ্ঞানে মোক ভাল স্থানত থিয় কৰাইছিল। আৰু এই সকলোবোৰ পঢ়া দক্ষিণ আফ্ৰিকাত ইয়াৰ মূল্য অবিহনে নাছিল, য'ত ৰোমান ডাচ্চ হৈছে সাধাৰণ আইন।
সেয়েহে জাষ্টিনিয়ানৰ সম্পৰ্কে পঢ়াটোৱে মোক দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ আইন বুজিবলৈ যথেষ্ট সহায় কৰিছিল। ইংলেণ্ডৰ সাধাৰণ আইনৰ জৰিয়তে পঢ়িবলৈ মোক ন মাহৰ যথেষ্ট কঠোৰ শ্ৰমৰ প্ৰয়োজন হৈছিল। ব্ৰুমৰ উমৈহতীয়া আইনৰ বাবে, এটা ডাঙৰ কিন্তু আকৰ্ষণীয় খণ্ডই যথেষ্ট সময় লৈছিল। স্নেলৰ ইকুইটি আগ্ৰহেৰে পৰিপূৰ্ণ আছিল; কিন্তু বুজিবলৈ অলপ কঠিন আছিল। হোৱাইট আৰু টিউডাৰৰ আগশাৰীৰ ঘটনা য'ৰ পৰা কিছুমান গোচৰ নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল সেইবোৰ আগ্ৰহ আৰু নিৰ্দেশনাৰে পৰিপূৰ্ণ আছিল। মই আগ্ৰহেৰে উইলিয়াম আৰু এডৱাৰ্ডছ ৰিয়েলসম্পত্তি আৰু গুডেভৰ ব্যক্তিগত সম্পত্তিও পঢ়িছিলো। উইলিয়ামৰ কিতাপখন এখন উপন্যাসৰ দৰে পঢ়িছিল। ভাৰতলৈ উভতি অহাৰ সময়ত মোৰ মনত থকা এখন কিতাপ আছিল মেইনৰ হিন্দু আইন। কিন্তু ইয়াত ভাৰতীয় আইনৰ কিতাপৰ বিষয়ে কথা পতাটো ঠাইৰ বাহিৰত।
মই মোৰ পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হৈছিলোঁ, ১৮৯১ চনৰ ১০ জুনত মোক বাৰলৈ মাতি অনা হৈছিল আৰু ১১ তাৰিখে উচ্চ ন্যায়ালয়ত নামভৰ্তি কৰিছিলো। ১২ তাৰিখে মই ঘৰলৈ যাত্ৰা কৰিছিলো। কিন্তু মোৰ অধ্যয়ন ৰক্ষা নকৰাকৈ মোৰ অসহায়তা আৰু ভয়ৰ কোনো অন্ত নাছিল। মই নিজকে আইন অনুশীলন কৰিবলৈ যোগ্য বুলি অনুভৱ কৰা নাছিলো। কিন্তু মোৰ এই অসহায়তাক বৰ্ণনা কৰিবলৈ এটা পৃথক অধ্যায়ৰ প্ৰয়োজন হৈছিল।
আগলৈ....
++++++++++++++++++++++++++++++++++
