মহাত্মা গান্ধীৰ আত্মজীৱনী। সপ্তম খণ্ড। পঢ়ক।

(সপ্তম খণ্ড)

সত্যৰ সৈতে মোৰ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা

             আত্মজীৱনী

মূল লেখক M.K. Gandhi.

অসমীয়া ভাঙনি : দুদুল সোণোৱাল। ( সহ শিক্ষক)

13

অৱশেষত লণ্ডনত 

    মই একেবাৰে সাগৰীয় ৰোগ অনুভৱ কৰা নাছিলোঁ। কিন্তু দিন বোৰ পাৰ হোৱাৰ লগে লগে, মই অস্থিৰ হৈ পৰিলোঁ। ষ্টিৱাৰ্ডৰ সৈতে কথা পাতিও মই লাজ অনুভৱ কৰিছিলো। মই ইংৰাজী ক'বলৈ যথেষ্ট অনভ্যস্ত আছিলোঁ, আৰু শ্ৰীযুত মজমুদাৰৰ বাহিৰে দ্বিতীয় চেলুনৰ আন সকলো যাত্ৰী ইংৰাজ আছিল। মই তেওঁলোকৰ সৈতে কথা পাতিব নোৱাৰিলোঁ। কিয়নো তেওঁলোকে মোৰ সৈতে কথা পাতিবলৈ অহাৰ সময়ত মই তেওঁলোকৰ মন্তব্যক কেতিয়াবাহে অনুসৰণ কৰিব পাৰিছিলো, আৰু আনকি যেতিয়া মই বুজি পাইছিলো যে মই উত্তৰ দিব নোৱাৰো। মই প্ৰতিটো বাক্য উলিয়াই অনাৰ আগতে মোৰ মনত গঠন কৰিব লগীয়া হৈছিল। 

    মই কটাৰী আৰু কাটা চামুচৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে নিৰ্দোষ আছিলোঁ আৰু তালিকাত কি ব্যঞ্জন মাংসমুক্ত আছিল সেইবিষয়ে সোধাৰ সাহস নকৰিছিলোঁ, সেয়েহে মই কেতিয়াও টেবুলত আহাৰ গ্ৰহণ কৰা নাছিলোঁ , কিন্তু সদায় সেইবোৰ বস্তুহে মোৰ কেবিনত ৰাখিছিলো, আৰু সেইবোৰত মুখ্যতঃ মিঠাই আৰু ফল আছিল যিবোৰ মই মোৰ লগত লৈ আহিছিলো। 

    শ্ৰীযুত মজমুদাৰৰ কোনো অসুবিধা নাছিল, আৰু তেওঁ সকলোৰে সৈতে মিলি গৈছিল। তেওঁ মুক্তভাৱে ডেকত ফুৰিছিল, আনহাতে মই গোটেই দিনটো কেবিনত নিজকে লুকুৱাই ৰাখিছিলো, কেৱল ডেকত উঠিছিলোঁ যেতিয়া তাত কম লোক আছিল। শ্ৰীযুত মাজমুদাৰে মোক যাত্ৰীসকলৰ সৈতে সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিবলৈ আৰু তেওঁলোকৰ সৈতে মুক্তভাৱে কথা পাতিবলৈ অনুৰোধ কৰি আছিল। তেওঁ মোক কৈছিল যে উকীলসকলৰ এটা দীঘল জিভা থাকিব লাগে, আৰু মোৰ সৈতে তেওঁৰ আইনী অভিজ্ঞতাসম্পৰ্কীয়। তেওঁ মোক ইংৰাজী কোৱাৰ সকলো সম্ভৱ সুযোগ ল'বলৈ পৰামৰ্শ দিছিল, আৰু বিদেশী ভাষাৰে স্পষ্টভাৱে অনিবাৰ্য ভুল কৰিলে আপত্তি নকৰিবলৈ পৰামৰ্শ দিছিল। কিন্তু একোৱেই মোক মোৰ লাজক জয় কৰিবলৈ বাধ্য কৰিব নোৱাৰিলে। 

    এজন ইংৰাজ যাত্ৰীয়ে মোৰ প্ৰতি অনুগ্ৰহ কৰি মোক কথোপকথনলৈ আকৰ্ষিত কৰিছিল। তেওঁ মোৰ তুলনাত ডাঙৰ আছিল। তেওঁ মোক সুধিছিল মই কি খাইছিলো, মই কি আছিলোঁ, মই ক'লৈ গৈ আছিলো, মই কিয় লাজকুৰীয়া আছিলোঁ ইত্যাদি। তেওঁ মোক মেজলৈ আহিবলৈও পৰামৰ্শ দিছিল। তেওঁ মাংস ৰক্ষা কৰাৰ বাবে মোৰ জোৰদেখি হাঁহিছিল, আৰু বন্ধুত্বপূৰ্ণ ভাৱে কৈছিল, যেতিয়া আমি লোহিত সাগৰত আছিলো: "এতিয়ালৈকে সকলো ভালে আছে কিন্তু আপুনি বিস্কে উপসাগৰত আপোনাৰ সিদ্ধান্ত সংশোধন কৰিব লাগিব। আৰু ইংলেণ্ডত ইমান ঠাণ্ডা যে মাংস অবিহনে সম্ভৱতঃ তাত থাকিব নোৱাৰে।""কিন্তু মই শুনিছোঁ যে মানুহে মাংস নোখোৱাকৈ তাত থাকিব পাৰে," মই ক'লো। "নিশ্চিত হওক যে এইটো এটা ফিব," তেওঁ কৈছিল। "মোৰ জ্ঞাত প্ৰান্তত কোনেও মাংস নোখোৱাকৈ তাত বাস নকৰে। আপুনি দেখা নাই নেকি যে মই আপোনাক সুৰা খাবলৈ কোৱা নাই, যদিও মই এনে কৰো ? মই ভাবো আপুনি মাংস খোৱা উচিত, কিয়নো আপুনি ইয়াৰ অবিহনে জীয়াই থাকিব নোৱাৰে।" "আপোনাৰ সদয় পৰামৰ্শৰ বাবে মই আপোনাক ধন্যবাদ জনাইছো, কিন্তু মই মোৰ মাক মাংস স্পৰ্শ নকৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছো, আৰু সেয়েহে মই ইয়াক লোৱাৰ কথা ভাবিব নোৱাৰো। যদি ইয়াৰ অবিহনে আগবাঢ়ি যোৱাটো অসম্ভৱ বুলি বিবেচিত হয়, তেন্তে মই তাত থাকি মাংস খোৱাৰ সলনি ভাৰতলৈ উভতি যাম।" 

    আমি বিস্কাই উপসাগৰত প্ৰৱেশ কৰিছিলো, কিন্তু মই মাংস বা সুৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তা অনুভৱ কৰা আৰম্ভ কৰা নাছিলোঁ। মোক মাংসৰ পৰা বিৰত থকাৰ প্ৰমাণপত্ৰ সংগ্ৰহ কৰিবলৈ পৰামৰ্শ দিয়া হৈছিল, আৰু মই ইংৰাজ বন্ধুজনক মোক এখন দিবলৈ কৈছিলো। তেওঁ আনন্দেৰে এইখন দিছিল আৰু মই কিছু সময়ৰ বাবে ইয়াক মূল্যৱান কৰি ৰাখিছিলো। কিন্তু যেতিয়া মই পিছত দেখিছিলো যে মাংস খোৱা স্বত্বেও এনে প্ৰমাণপত্ৰ পাব পাৰে, ই মোৰ বাবে ইয়াৰ সকলো আকৰ্ষণ হেৰুৱাই পেলাইছিল।

    যদি মোৰ কথাবিশ্বাস কৰিব নালাগে, তেন্তে বিষয়টোত প্ৰমাণপত্ৰ ৰখাৰ ব্যৱহাৰ ক'ত আছিল? অৱশ্যে, আমি শনিবাৰে চাউদাম্পটন ত উপস্থিত হৈছিলোঁ, যিমান দূৰ মোৰ মনত আছে। নাওখনত মই এটা ক'লা চুট পিন্ধিছিলো, বগা ফ্লানেলটো(white flannel), যিটো মোৰ বন্ধুবৰ্গই মোক পাইছিল, বিশেষকৈ মই নমাৰ সময়ত পিন্ধাৰ বাবে ৰখা হৈছিল। মই ভাবিছিলো যে যেতিয়া মই তীৰত ভৰি দিওঁ তেতিয়া বগা কাপোৰ মোৰ বাবে অধিক উপযুক্ত হ'ব, আৰু সেয়েহে মই বগা ফ্লানেলপিন্ধি এনে কৰিছিলোঁ।

    সেইটো ছেপ্টেম্বৰৰ শেষ দিন আছিল, আৰু মই দেখিছিলো যে মই এনে কাপোৰ পিন্ধা একমাত্ৰ ব্যক্তি। মই গ্ৰিণ্ডলে এণ্ড কোম্পানীৰ এজন এজেণ্টৰ দায়িত্ব তৈয়াৰ কৰিলোঁ, চাবিসহ মোৰ সকলো কিট, দেখি যে আন বহুতে একেটা কৰিছে আৰু মই অনুসৰণ কৰিবই লাগিব। মোৰ পৰিচয়ৰ চাৰিটা টোকা আছিল: ড. পি. জে. মেহতা, শ্ৰীযুত দলপতৰাম শুক্লা, ৰাজকুমাৰ ৰঞ্জিতসিংহজী আৰু দাদাভাই নৰোজীলৈ। 

    বিমানত থকা কোনোবাই আমাক লণ্ডনৰ ভিক্টোৰিয়া হোটেলত ৰাখিবলৈ পৰামৰ্শ দিছিল। শ্ৰীযুত মজমুদাৰ আৰু মই সেই মতে তালৈ গৈছিলো। বগা কাপোৰ পিন্ধা একমাত্ৰ ব্যক্তি হোৱাৰ লাজ ইতিমধ্যে মোৰ বাবে বহুত বেছি আছিল। আৰু যেতিয়া হোটেলত মোক কোৱা হৈছিল যে মই পিছদিনা গ্ৰিণ্ডলেৰ পৰা মোৰ বস্তুবোৰ প্ৰাপ্ত কৰিব নালাগে, সেইটো দেওবাৰ হোৱাৰ বাবে, মই বিৰক্ত হৈ পৰিছিলো। ডাঃ মেহতা, যাৰ সৈতে মই চাউদাম্পটনৰ পৰা তাঁৰবাৰ্তা প্ৰেৰণ কৰিছিলো, একেদিনাই সন্ধিয়া প্ৰায় আঠ বজাত তেখেতে ফোন কৰিছিল। তেওঁ মোক এটা হৃদয়ৰ সম্ভাষণ জনাইছিল। তেওঁ মোৰ ফ্লানেলত থকাৰ বাবে হাঁহিছিল। 

    মই কথা পাতি আছিলো, মই হঠাতে তেওঁৰ টপ-টুপীটো তুলি লৈছিলো, আৰু ই কিমান মসৃণ আছিল চাবলৈ চেষ্টা কৰি আছিলো, ভুল ধৰণে তাৰ ওপৰত হাত ৰাখিছিলোঁ আৰু পশমৰ খংটো বিচলিত কৰিছিলো। মই কি কৰি আছো ডক্টৰ মেহতাই কিছু খঙত চাই মোক বাধা দিলে। কিন্তু দুষ্টতা কৰা হৈছিল। ঘটনাটো ভৱিষ্যতৰ বাবে এক সতৰ্কবাণী আছিল।

       ইউৰোপীয় শিষ্টাচাৰৰ এইটো মোৰ প্ৰথম পাঠ আছিল, যাৰ বিৱৰণত ড. মেহতাই হাস্যৰসাত্মকভাৱে মোক আৰম্ভ কৰিছিল। তেওঁ কয়, "আনৰ বস্তু স্পৰ্শ নকৰিব," তেওঁ কয়, "আনৰ বস্তু স্পৰ্শ নকৰিব।" "আমি সাধাৰণতে ভাৰতত প্ৰথম পৰিচয়ৰ দৰে প্ৰশ্ন নকৰিব; ডাঙৰকৈ কথা নক'ব; ভাৰতত আমাৰ দৰে তেওঁলোকৰ সৈতে কথা পাতি থাকোতে কেতিয়াও মানুহক 'ছাৰ' বুলি সম্বোধন নকৰিব; কেৱল সেৱক আৰু অধীনস্থ সকলেহে তেওঁলোকৰ প্ৰভুসকলক এনেদৰে সম্বোধন কৰে। ইত্যাদি ইত্যাদি। তেওঁ মোক এইটোও কৈছিল যে এখন হোটেলত বাস কৰাটো বহুত ব্যয়বহুল আছিল আৰু মই এটা ব্যক্তিগত পৰিয়ালৰ সৈতে থাকিব লাগে বুলি পৰামৰ্শ দিছিল। আমি বিষয়টোৰ বিবেচনা সোমবাৰৰ লৈকে পিছুৱাই দিছিলো।

        শ্ৰীযুত মাজমুদাৰ আৰু মই হোটেলখনৰ সম্পৰ্কে কথোপকথন কৰি গম পাইছিলো। এইটোও বহুত ব্যয়বহুল আছিল। অৱশ্যে মাল্টাৰ এজন হিন্দী সহযাত্ৰী আছিল যি শ্ৰীযুত মাজমুদাৰৰ সৈতে বন্ধুত্ব স্থাপন কৰিছিল, আৰু যিহেতু তেওঁ লণ্ডনৰ বাবে অচিনাকি নাছিল, তেওঁ আমাৰ বাবে কোঠা বিচাৰিবলৈ প্ৰস্তাৱ দিছিল। আমি সন্মত হ'লো, আৰু সোমবাৰে, আমাৰ সামগ্ৰী পোৱাৰ লগে লগে, আমি আমাৰ বিল পৰিশোধ কৰিছিলোঁ আৰু বন্ধুৰ দ্বাৰা আমাৰ বাবে ভাড়া তৈয়াৰ কৰা কোঠাবোৰলৈ গৈছিলো। মোৰ মনত আছে যে মোৰ হোটেলৰ বিল £3 লৈ আহিছিল, যি পৰিমাণে মোক হতবাক কৰিছিল। আৰু এই গধুৰ বিলৰ স্বত্বেও মই প্ৰায় ভোকত আছিলো! কিয়নো মই একো উপভোগ কৰিব পৰা নাছিলো। যেতিয়া মই এটা বস্তু ভাল নাপাওঁ, মই আন এটা বিচাৰিছিলো, কিন্তু দুয়োটাৰ বাবে একেটা পৰিশোধ কৰিব লগা হৈছিল। সত্যটো হ'ল যে এই সকলোবোৰ সময়ত মই বোম্বাইৰ পৰা মোৰ লগত অনা ব্যৱস্থাবোৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিছিলো। নতুন কোঠাবোৰতো মই বহুত অস্বস্তিত আছিলো। 

        মই নিৰন্তৰ মোৰ ঘৰ আৰু দেশৰ কথা ভাবিম। মোৰ মাৰ প্ৰেমে মোক সদায় আতংকিত কৰিছিল। ৰাতি মোৰ গালৰ পৰা চকুপানী বৈ আহিছিল, আৰু সকলো ধৰণৰ ঘৰুৱা স্মৃতিয়ে প্ৰশ্নটোৰ পৰা টোপনি উলিয়াইছিল। মোৰ দুখ কাৰো সৈতে ভাগ বতৰা কৰাটো অসম্ভৱ আছিল।আৰু মই এনে কৰিব পাৰিলেহেঁতেন, তথাপিও ক'ত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল? মই একো নাজানিছিলো যিয়ে মোক শান্ত কৰিব। সকলোবোৰ আচৰিত আছিল- মানুহ, তেওঁলোকৰ পথ আৰু আনকি তেওঁলোকৰ বাসস্থান। ইংৰাজী শিষ্টাচাৰৰ ক্ষেত্ৰত মই এজন সম্পূৰ্ণ নৱাগত আছিলোঁ আৰু নিৰন্তৰ ভাৱে মোৰ সতৰ্ক হৈ থাকিব লাগিছিল। নিৰামিষ শপতৰ অতিৰিক্ত অসুবিধা আছিল। আনকি মই খাব পৰা ব্যঞ্জনবোৰো সোৱাদহীন আৰু নিষ্ক্ৰিয় আছিল। মই এনেদৰে নিজকে চিলা আৰু চাৰিবডিছৰ মাজত পাইছিলো। ইংলেণ্ড মই সহ্য কৰিব নোৱাৰিলোঁ, কিন্তু ভাৰতলৈ উভতি অহাৰ কথা ভাবিব নালাগিছিল। এতিয়া আহিলো যেতিয়া , মই তিনি বছৰ শেষ কৰিব লাগিব, ভিতৰৰ কণ্ঠস্বৰে ক'লে। 

      

  14.

 মোৰ পছন্দ .. 

    ড. মেহতা সোমবাৰে ভিক্টোৰিয়া হোটেললৈ গৈছিল, মোক তাত বিচাৰি পোৱাৰ আশাত। তেওঁ আৱিষ্কাৰ কৰিলে যে আমি গুচি গ'লো, আমি আমাৰ নতুন ঠিকনা পাইছো আৰু আমাৰ কোঠাত লগ পাইছো। সম্পূৰ্ণ মূৰ্খতাৰ জৰিয়তে মই নাওখনত ৰিংৱৰ্ম (ringworm) পাবলৈ সক্ষম হৈছিলোঁ। কাপোৰ ধোৱা আৰু গা ধোৱাৰ বাবে আমাৰ সাগৰৰ পানী আছিল, য'ত চাবোন দ্ৰৱণীয় নহয়। 

    মই অৱশ্যে চাবোন ব্যৱহাৰ কৰিছিলো, ইয়াৰ ব্যৱহাৰ সভ্যতাৰ লক্ষণ হিচাপে লৈছিলো, যাৰ ফলস্বৰূপে ছাল পৰিষ্কাৰ হোৱাৰ পৰিৱৰ্তে ই ইয়াক তেলযুক্ত কৰি তুলিছিল। ইয়ে মোক খৰ ৰোগৰ জন্ম দিছিল। মই এইটো ডঃ মেহতাক দেখুৱাইছিলো, তেখেতে মোক এচিটিক এঢিড প্রয়োগ কৰিবলৈ কৈছিল। মোৰ মনত আছে কেনেকৈ জ্বলি থকা এচিডে মোক কন্দুৱাইছিল। ড. মেহতাই মোৰ কোঠা আৰু ইয়াৰ যাৱতীয় বস্তুবোৰ পৰীক্ষা কৰিছিল আৰু অসন্মতিস্বত্বেও মূৰ জোকাৰিছিল। "এই ঠাইখনে কাম নকৰিব," তেওঁ কৈছিল। "আমি ইংলেণ্ডলৈ অধ্যয়নৰ উদ্দেশ্যেৰে আহিছোঁ, ইয়াতকৈ অধিক নহয়, কিন্তু আমি ইংৰাজী জীৱন আৰু ৰীতি-নীতিৰ অভিজ্ঞতা লাভ কৰিছো। আৰু ইয়াৰ বাবে আপুনি এটা পৰিয়ালৰ সৈতে থাকিব লাগিব। কিন্তু আপুনি এনে কৰাৰ আগতে, মই ভাবো আপুনি শিক্ষানবীচৰ এটা সময় ভালদৰে সেৱা আগবঢ়াব - । মই তোমাক তালৈ লৈ যাম।" মই কৃতজ্ঞতাৰে পৰামৰ্শটো গ্ৰহণ কৰিছিলো আৰু বন্ধুজনৰ কোঠালৈ আঁতৰি আহিছিলো। 

    তেওঁ সকলো ক্ষেত্ৰত দয়ালু আৰু মনোযোগী আছিল। তেওঁ মোক নিজৰ ভাতৃ হিচাপে গণ্য কৰিছিল, মোক ইংৰাজী পদ্ধতি আৰু আচৰণত দীক্ষা দিছিল, আৰু মোক ভাষাটো কোৱাত অভ্যস্ত কৰিছিল। অৱশ্যে মোৰ খাদ্য এক গুৰুতৰ প্ৰশ্ন হৈ পৰিছিল। মই নিমখ বা মছলা অবিহনে ৰন্ধা পাচলিৰ আঞ্জা উপভোগ কৰিব নোৱাৰিলোঁ। 

    মোৰ বাবে কি প্ৰস্তুত কৰিব লাগে জানিবলৈ ঘৰুৱা মহিলাগৰাকী ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছিল। আমি ৰাতিপুৱাৰ আহাৰত এবিধ বিলাতী ধানৰ চাউলৰ পায়স খাইছিলো, যিটো যথেষ্ট ভৰ্তি আছিল, কিন্তু মই সদায় দুপৰীয়াৰ আহাৰ আৰু ৰাতিৰ আহাৰত ভোকত আছিলো। বন্ধুজনে নিৰন্তৰ মোৰ সৈতে মাংস খাবলৈ যুক্তি দিছিল, কিন্তু মই সদায় মোৰ শপতৰ বিষয়ে কৈ প্ৰত্যাখ্যান কৰিছিলো আৰু তাৰ পিছত নীৰৱ হৈ আছিলোঁ। মধ্যাহ্নভোজন আৰু ৰাতিৰ আহাৰ দুয়োটাতে আমি পালেং শাক আৰু পিঠা আৰু জামুও খাইছিলো। মই এজন ভাল ভোজনকাৰী আছিলোঁ আৰু মোৰ পেটে অধিক গ্ৰহণ কৰিবলৈ সক্ষম আছিল ; কিন্তু মই দুই বা তিনিটুকুৰাতকৈ অধিক পিঠা বিচাৰিবলৈ লাজ পাইছিলো, কিয়নো এনে কৰাটো শুদ্ধ যেন নালাগিছিল। ইয়াত যোগ দিয়া হৈছে, দুপৰীয়াৰ আহাৰ বা ৰাতিৰ আহাৰৰ বাবে গাখীৰ নাছিল।

    

     বন্ধুজনে এবাৰ এই অৱস্থাৰ প্ৰতি বিতৃষ্ণা প্ৰকাশ কৰি এইদৰে কৈছিল: "যদি আপুনি মোৰ নিজৰ ভায়েক হ'লহেঁতেন, তেন্তে মই আপোনাক পেকিং কৰি পঠিয়াই দিলোহেঁতেন। এগৰাকী নিৰক্ষৰ মাতৃৰ আগত আৰু ইয়াত থকা পৰিস্থিতিৰ বিষয়ে অজ্ঞতা স্বীকাৰ কৰি দিয়া প্ৰতিজ্ঞাৰ মূল্য কিমান? এইটো কোনো প্ৰতিজ্ঞা নহয়। ইয়াক আইনৰ প্ৰতিজ্ঞা হিচাপে গণ্য কৰা নহ'ব। এনে প্ৰতিশ্ৰুতি পালন কৰাটো বিশুদ্ধ অন্ধবিশ্বাস। আৰু মই আপোনাক কওঁ, এই অধ্যৱসায়ে আপোনাক ইয়াত একো লাভ কৰাত সহায় নকৰিব। আপুনি মাংস খোৱা আৰু উপভোগ কৰাৰ কথা স্বীকাৰ কৰিছে। আপুনি ইয়াক য'ত একেবাৰে অপ্ৰয়োজনীয় আছিল তালৈ লৈ গৈছিল, আৰু য'ত ই যথেষ্ট অত্যাৱশ্যকীয় তাত নাথাকিব।কি দুখৰ কথা!" কিন্তু মই অটল আছিলোঁ। দিনে দিনে বন্ধুজনে তৰ্ক কৰিব, কিন্তু তেওঁৰ সৈতে মুখামুখি হ'বলৈ মোৰ এক চিৰন্তন নেতিবাচক আছিল। তেওঁ যিমানে তৰ্ক কৰিছিল, মই সিমানেই আপোচহীন হৈ পৰিছিলো। দৈনিক মই ঈশ্বৰৰ সুৰক্ষাৰ বাবে প্ৰাৰ্থনা কৰিম আৰু ইয়াক পাম। এইটো নহয় যে মোৰ ঈশ্বৰৰ বিষয়ে কোনো ধাৰণা আছিল। এইটো বিশ্বাস আছিল যে যিটো কামত আহিছিল - যাৰ বিশ্বাসৰ বাবে ভাল নাৰ্চ ৰমভাই বীজৰোপণ কৰিছিল। 

     এদিন বন্ধুজনে মোক বেন্থামৰ ইউটিলিটিৰ তত্ত্ব পঢ়াবলৈ ধৰিলে। মই মোৰ বুদ্ধিৰ ক্ষেত্ৰত কেঁচা আছিলো। ভাষাটো মোৰ বাবে বুজিবলৈ বহুত কঠিন আছিল। তেওঁ ইয়াক ব্যাখ্যা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। মই এইদৰে কৈছিলোঁ: "মোক ক্ষমা কৰক। এই আকৰ্ষণীয় বস্তুবোৰ মোৰ বাহিৰত। মই স্বীকাৰ কৰো যে মাংস খোৱাটো প্ৰয়োজনীয়। কিন্তু মই মোৰ শপত ভংগ কৰিব নোৱাৰো। মই ইয়াৰ বিষয়ে তৰ্ক কৰিব নোৱাৰো। মই নিশ্চিত যে মই আপোনাক তৰ্কত লগ কৰিব নোৱাৰো। কিন্তু অনুগ্ৰহ কৰি মোক মূৰ্খ বা হঠকাৰী হিচাপে এৰি দিয়ক। মই মোৰ প্ৰতি আপোনাৰ মৰমৰ প্ৰশংসা কৰো আৰু মই আপোনাক মোৰ শুভাকাংক্ষী বুলি জানো। মই এইটোও জানো যে আপুনি মোক এই বিষয়ে বাৰে বাৰে কৈ আছে কাৰণ আপুনি মোৰ বাবে অনুভৱ কৰে। কিন্তু মই অসহায়। প্ৰতিজ্ঞা হৈছে এক প্ৰতিজ্ঞা। ইয়াক ভাঙিব নোৱাৰি। বন্ধুজনে আচৰিত হৈ মোৰ ফালে চালে। তেওঁ কিতাপখন বন্ধ কৰি ক'লে: "ঠিক আছে। মই আৰু তৰ্ক নকৰো।" মই আনন্দিত হৈছিলোঁ। তেওঁ বিষয়টো পুনৰ কেতিয়াও আলোচনা কৰা নাছিল। কিন্তু তেওঁ মোৰ বিষয়ে চিন্তা কৰা বন্ধ কৰা নাছিল। তেওঁ ধূমপান কৰিছিল আৰু সুৰাপান কৰিছিল, কিন্তু তেওঁ মোক কেতিয়াও তেনে কৰিবলৈ কোৱা নাছিল। দৰাচলতে, তেওঁ মোক দুয়োটাৰ পৰা আঁতৰি থাকিবলৈ কৈছিল।

     তেওঁৰ এটা দুশ্চিন্তা আছিল যে মই মাংস অবিহনে অতি দুৰ্বল হ'ব হৈ যাব পাৰোঁ আৰু এনেদৰে ইংলেণ্ডৰ ঘৰত ভাল অনুভৱ কৰিব অসমৰ্থ হ'ব পাৰোঁ । এনেদৰেই মই এমাহৰ বাবে মোৰ শিক্ষানবিশ সেৱা আগবঢ়াইছিলো। বন্ধুজনৰ ঘৰ ৰিচমণ্ডত আছিল, আৰু সপ্তাহত এবাৰ বা দুবাৰতকৈ অধিক লণ্ডনলৈ যোৱাটো সম্ভৱ নাছিল। 

     সেয়েহে ড০ মেহতা আৰু শ্ৰীযুত দলপতৰাম শুক্লাই সিদ্ধান্ত লৈছিল যে মোক কোনো পৰিয়ালৰ সৈতে ৰখা উচিত। শ্ৰীযুত শুক্লাই পশ্চিম কেনচিংটনত থকা এংলো-ইণ্ডিয়ানৰ ঘৰত বন্দোবস্ত কৰিছিল আৰু মোক তাত ৰাখিছিল। ঘৰুৱা মহিলাগৰাকী এগৰাকী বিধৱা আছিল। মই তাইক মোৰ শপতৰ বিষয়ে কৈছিলো। বুঢ়ীয়ে মোৰ যত্ন ভালদৰে লোৱাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল, আৰু মই তেওঁৰ ঘৰত মোৰ বাসগৃহ লৈছিলো। ইয়াতো মই প্ৰায় ভোকত থাকিব লগা হৈছিল। মই ঘৰৰ পৰা মিঠাই আৰু অন্যান্য খোৱাৰ বস্তু পঠিয়াইছিলো, কিন্তু এতিয়ালৈকে একো অহা নাছিল। সকলো বোৰ নিষ্ক্ৰিয় হৈ পৰিছিল। প্ৰতিদিনে বুঢ়ীয়ে মোক সুধিছিল যে মই খাদ্য ভাল পাওঁ নেকি, কিন্তু তেওঁ কি কৰিব পাৰে ? মই এতিয়াও আগৰ দৰেই লাজকুৰীয়া আছিলোঁ আৰু মোৰ সন্মুখত ৰখাতকৈ বেছি বিচাৰিবলৈ সাহস কৰা নাছিলোঁ। তাইৰ দুগৰাকী ছোৱালী আছিল। 

     তেওঁলোকে মোক অতিৰিক্ত টুকুৰা বা দুটা পিঠাৰে পৰিৱেশন কৰিবলৈ জোৰ দিছিল। কিন্তু তেওঁলোকে নাজানিছিল যে এটা ৰুটিতকৈ কম একোৱেই মোক ভৰাই তুলিব নোৱাৰিলহেঁতেন। কিন্তু মই এতিয়া মোৰ ভৰি বিচাৰি পাইছিলো। মই এতিয়াও মোৰ নিয়মীয়া পঢ়া আৰম্ভ কৰা নাছিলো। মই মাত্র বাতৰি কাকত পঢ়িবলৈ আৰম্ভ কৰিছিলোঁ, শ্ৰীযুত শুক্লা ডাঙৰীয়াক ধন্যবাদ জনাইছোঁ। ভাৰতত মই কেতিয়াও বাতৰি কাকত পঢ়া নাছিলো। কিন্তু ইয়াত মই নিয়মীয়া পঢ়াৰ দ্বাৰা তেওঁলোকৰ প্ৰতি ভাল পোৱাৰ কাম কৰাত সফল হৈছিলো। মই সদায় দ্য ডেইলী নিউজ, দ্য ডেইলী টেলিগ্ৰাফ আৰু দ্য পাল মল গেজেটৰ ওপৰত চকু ফুৰাইছিলো। এইটোৱে মোক এঘণ্টাসময় লৈছিল। সেয়েহে মই ঘূৰি ফুৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলোঁ। মই এটা নিৰামিষ ৰেষ্টুৰেণ্টৰ সন্ধান আৰম্ভ কৰিছিলো। ঘৰুৱা মহিলাগৰাকীয়ে মোক কৈছিল যে চহৰখনত এনেকুৱা ঠাই আছে। মই প্ৰতিদিনে দহ বা বাৰ মাইল ট্ৰট (trot) কৰিম, এখন সস্তীয়া ৰেষ্টুৰেণ্টলৈ যাম আৰু মই পিঠা সম্পূৰ্ণকৈ খাম, কিন্তু কেতিয়াও সন্তুষ্ট নহ'ম। 

     এই ভ্ৰমণৰ সময়ত মই এবাৰ ফাৰিংডন পথৰ এখন নিৰামিষ ৰেষ্টুৰেণ্টত প্ৰৱেশ কৰিছিলো। এই দৃশ্যটোৱে মোক সেই একেই আনন্দেৰে ভৰাই তুলিছিল যিটো এটা শিশুৱে নিজৰ হৃদয়ৰ পিছত এটা বস্তু পোৱাৰ বাবে অনুভৱ কৰে। মই প্ৰৱেশ কৰাৰ আগতে মই দুৱাৰৰ ওচৰৰ কাঁচৰ খিৰিকীৰ তলত বিক্ৰীৰ বাবে থোৱা কিতাপবোৰ লক্ষ্য কৰিছিলো। মই তেওঁলোকৰ মাজত নিমখীয়া নিৰামিষভোজনৰ পৰিৱেশন চাইছিলো। এইটো মই এটা শ্বিলিংৰ (shilling) বাবে ক্ৰয় কৰিছিলো আৰু পোনপটীয়াকৈ ডাইনিং ৰুমলৈ গৈছিলো। ইংলেণ্ডত উপস্থিত হোৱাৰ পিছত এইটো মোৰ প্ৰথম হৃদয়ৰ আহাৰ আছিল। ঈশ্বৰে মোৰ প্ৰতি সু প্ৰসন্ন হৈ আহিছিল। 

     মই কভাৰৰ পৰা কভাৰলৈ চল্টৰ কিতাপখন পঢ়িছিলো আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা বহুত প্ৰভাৱিত হৈছিলো। এই কিতাপখন পঢ়াৰ তাৰিখৰ পৰা, মই পছন্দৰ দ্বাৰা নিৰামিষভোজী হোৱা বুলি দাবী কৰিব পাৰোঁ। মই সেই দিনটোক আশীৰ্বাদ দিছিলো য'ত মই মোৰ মাৰ আগত শপত লৈছিলো। মই সকলোৱে সত্য আৰু মই লোৱা প্ৰতিজ্ঞাৰ স্বাৰ্থত মাংসৰ পৰা বিৰত আছিলোঁ, কিন্তু একে সময়তে বিচাৰিছিলো যে প্ৰতিজন ভাৰতীয়ই মাংস খোৱা হ'ব লাগে, আৰু কোনোবা দিনা নিজকে মুক্তভাৱে আৰু মুকলিকৈ এজন হোৱাটো বিচাৰিছিলোঁ, আৰু আনক এই কাৰণত তালিকাভুক্ত কৰিবলৈ বিচাৰিছিলোঁ। এতিয়া নিৰামিষভোজনৰ সপক্ষে এই বাছনি কৰা হৈছিল, যাৰ প্ৰসাৰ এতিয়াৰ পৰা মোৰ লক্ষ্য হৈ পৰিছিল। 

আগলৈ....

+++++++++++++++++++++++++++++++++